Genealogisch blog 108

Soll ich….darf ich…?

In november 1942 was Werner von Haeften (1908-1944) op bezoek bij vriend en schrijver Wolf-Dieter Zimmermann (1911-2007) in Werder bij Bremen. Er waren meer vrienden aanwezig, onder wie de theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906-1945). Een tijd lang kabbelde het gesprek voort over de oorlog en de toekomst van Duitsland. Werner von Haeften nam aanvankelijk nauwelijks deel aan het gesprek. Maar plotseling wendde hij zich tot Bonhoeffer met de vraag of hij Hitler moest neerschieten, omdat hij vlakbij de Führer zou kunnen komen:

“Soll ich schießen? Ich kann mit der Waffe ins Führerhauptquartier kommen. Ich weiß, wann und wo die Besprechungen stattfinden. Ich kann mir Zutritt verschaffen.”

Werner von Haeften, nog als jurist

Alle aanwezigen schrokken enorm van de vraag van Von Haeften aan Bonhoeffer. Deze reageerde aanvankelijk, dat Hitler doodschieten op zich eigenlijk niets zou oplossen, want daarna zouden de verhoudingen in Duitsland moeten veranderen. Het land zou op een andere manier geregeerd moeten worden. Bonhoeffer vond het werk van het verzet tegen Hitler belangrijk, als ‘het nadien’ ongelooflijk goed voorbereid zou worden.

Dieter Bonhoeffer

Von Haeften nam geen genoegen met de theoretische benadering van Bonhoeffer, hij vroeg door en ging steeds dieper. Voortdurend gaf hij aan, dat hij als één van de weinigen zou kunnen ingrijpen. Dat hij daarbij mogelijk zelf het leven zou laten, besefte hij, maar dat was voor hem niet zo belangrijk.

Bonhoeffer maande Von Haeften tot bezonnenheid, alle complicaties moesten overzien kunnen worden. Niets mocht aan het toeval overgelaten worden. Toen vroeg Werner Bonhoeffer heel direct:

“Soll ich….darf ich…?”

"Moet ik…..mag ik…..?"

Bonhoeffer, zelf een fel tegenstander van Hitler, antwoordde, dat hij die beslissing niet voor Von Haeften kon nemen. Dat moest hij helemaal zelf doen. Wel betoogde Bonhoeffer, dat Van Haeften, wanneer hij zich er schuldig over voelde, dat hij een kans voorbij had laten gaan, hij net zo schuldig zou zijn als wanneer hij te lichtzinnig dacht over de gevolgen van een aanslag op Hitler. En in godsdienstige zin zou er altijd sprake zijn van schuld.

Het gesprek ging zo nog een tijd door. Von Haeften kreeg van Bonhoeffer geen duidelijke aanwijzingen anders dan dat hij de beslissing een tirannenmoord te begaan zelf helemaal alleen moest nemen. Opvallend hierbij is, dat Bonhoeffer alleen over schuld in godsdienstige zin sprak, wanneer Von Haeften Hitler zou neerschieten, en het niet had over schuld aan de talloze doden tengevolge van de oorlogshandelingen. Zich beroepend op het Vijfde Gebod< gij zult niet doden, sprak later zijn zeer gelovige broer Hans-Bernd von Haeften (1905-1944) ook over schuld, als Werner Hitler zou ombrengen. 

De Nazi’s namen Bonhoeffer in april 1943 gevangen in München.

 Werner von Haeften in 1939

Oberstleutnant Hans Becker (1914-2004), die Werner von Haeften leerde kennen in de tijd toen deze in de buurt van Oldenburg gelegerd was, herinnerde zich tijdens een interview met de Oldenburger Zeitung van 20 juli 1994, dat Von Haeften in januari 1943 definitief het besluit had genomen om Hitler uit de weg te ruimen en zich daarom later bij von Stauffenberg aangesloten had. Becker herhaalde de uitspraak van Von Haeften, dat de Führer uit de weg moest en dat hij daaraan actief zou meewerken:

“Der Führer muss weg, denn er bringt Schmach über unser Volk… und ich werde mich aktiv daran beteiligen.”

In het najaar van 1943 kwam Werner von Haeften veel ernstiger over dan daarvoor. Hij had vaak een treurige blik in zijn ogen. In gezelschap van anderen kon hij zich soms helemaal afsluiten. Wanneer familieleden, zoals vroeger dikwijls gebeurde, in zijn gezelschap oude volksliedjes begonnen te zingen, dan werd het Von Haeften vaak te veel en verliet hij de kamer. Hij werkte van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat. De berichten over de nabije toekomst van Duitsland maakte hem nerveus en zeer gespannen. Maar korte tijd later was hij weer de opgewekte man, zoals men hem kende, om dan weer zeer vertwijfeld te zijn over de situatie aan het front. Hij had te doen met de mannen en jongens, die geofferd werden. Duitsland was in de greep van het kwade. Von Haeften zag dan geen andere uitweg meer dan het kwade uit de weg te ruimen door Hitler te doden, terwijl hij zich tegelijkertijd bekommerde om het welzijn van familie en vervolgden.

Gedenkplaat voor de aanslagplegers in de Bendlerstasse in Berlijn

Op 20 juli 1944 nam Werner von Haeften actief deel aan de mislukte aanslag op Hitler door Claus Schenk von Stauffenberg. Nog dezelfde dag werden zij met twee medestanders gefusilleerd op het binnenplein van het Hoofdkwartier van de Wehrmacht aa n de Bendlerstrasse in Berlijn. Een derde medestander benam zichzelf het leven.   In de daarop volgende maanden werden nog 30 tegenstanders van Hitler, de meesten door ophanging aan een pianosnaar, uit de weggeruimd.

Tiel, 27-10-2016  

Meer weten?

Lees:

Paul Welling, Spotlight op Werner von Haeften. Soest : Boekscout 2012. 219 blz.  Index. ISBN 9789462061019. Prijs € 17,95. Te bestellen via boekscout.nl