Genealogisch blog 215

Amerikaanse vrouwen

Eind mei 2001 vertrokken we met de auto naar Tsjechië voor een rondreis, die onderbroken zou worden door een verblijf van vier dagen in Krakau in Polen. Zodra we de grens tussen Duitsland en Tsjechië over waren, schrokken we van het toen nog enorme verschil tussen een West-Europees land en een voormalig communistisch land. Op onze eerste bestemming, de hoofdstad Praag, merkten we van die verschillen, echter,  weinig meer. Praag kon zich meten met Amsterdam, de sfeer in beide steden kwam ook aardig overeen. In Praag bezochten we de Joods wijk van de stad met onder meer de Spaanse Synagoge.

De Joodse begraafplaats van de stad maakte veel indruk en een tentoonstelling van tekeningen gemaakt door kinderen in concentratiekamp Theresiënstadt deed ons besluiten een bezoek aan dat kamp te brengen, dat de nazi’s een doorgangskamp noemden. Een busje van het hotel, waar we verbleven, bracht ons erheen op zaterdagmorgen, ruim 60 km. van Praag. Daardoor hadden we zelf niet het probleem de weg te vinden met al die borden in een onbegrijpelijke taal. We waren de eerste en vrijwel de enige bezoekers van de vesting van Theresiënstadt die dag.

Bedden voor gevangenen in Theresiënstadt

In alle rust konden we de verschrikkingen, die hier plaats gevonden hebben tot ons laten doordringen. We spraken geen woord. Volgens de nazi’s was Theresiënstadt een mooie stad, waarin Hitler Joden uit onder meer Tsjechië en Nederland op een “fatsoenlijke” manier wilde onderbrengen. Er werd zelfs een film overgemaakt om het Rode Kruis te overtuigen van de goede bedoelingen van de nazi’s.. De makers van de film werden na afloop direct op transport naar Auschwitz gesteld en vergast. Wanneer je er rondloopt dringt het onmiddellijk tot je door, dat de nazi’s het Rode Kruis en de wereld enorm in de maling hadden genomen. Ik heb de omstandigheden gezien waarin de gevangenen moesten leven, werken en slapen. Minimale sanitaire voorzieningen. Ik hoor nog het slaan op de wind van deuren, die de cellen afsloten, waarin de gevangen alleen konden staan, zo klein. Ik heb de galg gezien en de executiemuur.

Barakken in Theresiënstadt

In gedachten verzonken, maar doodstil lieten we ons terugrijden naar Praag. Die avond zochten we vertier in de schouwburg.

Een week later kwamen we aan in Krakau in Polen. Krakau is een prachtige stad, die nauwelijks geleden heeft onder de Tweede Wereldoorlog. Vanuit Krakau brachten we met een bus een bezoek aan Auschwitz. In het voormalige concentratiekamp Auschwitz I kregen we eerst een film te zien over de beestachtigheden van het concentratiekamp. Daarna liepen we enkele uren rond in het kamp. De meeste bezoekers liepen zwijgend rond, een enkeling wees een ander op iets. Sommige mensen huilden. Iedereen was onder de indruk van de machine van de dood. Ontdaan was ik van de kamer waar ik de brillen zag liggen van de vermoorde gevangen. Achter elke bril had een paar ogen gezeten, realiseerde ik me.

Auschwitz, brillen van vermoorde gevangenen

In een andere kamer lagen op dezelfde wijze protheses op een hoop die van de gevangen waren geweest. Elk kunstbeen of elke kunstarm had aan een mens gezeten! We zagen de muur waar gevangenen werden geëxecuteerd, de galg waaraan ze werden opgehangen, de aardedonkere cellen, waarin ze werden opgesloten, wanneer ze in de ogen van de nazi’s iets hadden gedaan wat de heren niet aanstond. Het prikkeldraad rond alle blokken van het kamp deed nog huiveringwekkend aan. Hier paste alleen maar eerbiedige stilte voor allen die hier zijn omgekomen en voor hen die de verschrikkingen hebben overleefd.

Auschwitz, overal prikkeldraad

Vroeg in de middag bracht de bus ons naar vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Weer liepen we zwijgend door de poort, langs het spoor dat miljoenen mensen afleverde, alleen omdat ze niet pasten in de wereld, die Hitler c.s. voor ogen hadden. Ik liep een eind langs het spoor het kamp in en probeerde te bevatten wat zich hier allemaal heeft afgespeeld. De selecties, families uit elkaar gehaald, geschreeuw van commando’s, geroep naar familie. Bezittingen die achtergelaten moesten worden. Wie nog enigszins de indruk wekte te kunnen werken had “geluk”. Die mocht nog een tijdje als slaaf werken in de fabrieken van de Duitse oorlogsindustrie. De anderen gingen meteen door de schoorsteen.

Het spoor naar de gaskamers

Ik liep een van de barakken binnen die er nog staan. Ik probeerde me voor te stellen hoe het moet zijn geweest in zo’n barak te wonen en te slapen. In het gekreun en de stank van anderen. Misschien met een dode naast je, of onder je of boven je. Ik werd bijna onpasselijk, toen ik de latrine zag. Een plank met een paar gaten. Ga maar zitten, trek je niets aan van de viezigheid van je medegevangene. Hoe koud moet het daar ’s winters geweest zijn, de kampkleding was niet gemaakt voor de ijselijke Poolse winter. Alle menselijke waardigheid werd de gevangenen afgenomen, ze waren een nummer, het nummer dat in hun arm was gebrand.

Barakken van Auschwitz-Birkenau

De moed om nog verder het kampterrein op te lopen om naar de restanten van de gaskamers te kijken was er niet meer. We zaten vol emotie. Is werkelijk te bevatten wat zich hier allemaal heeft afgespeeld? Hoe is het in godsnaam mogelijk, dat de mensheid zich zo heeft verlaagd?

We wilden terug naar Krakau, terug naar de wereld anno 2001. Op de terugweg waren alle mensen in de bus doodstil en bezig met hun emoties, op twee Amerikaanse vrouwen na, die pal achter ons zaten. De dames wisselden uitvoerig, en luidruchtig, van gedachten over hun recente aankopen, de dingen van thuis. Dat werd ons te veel, maar op de vraag of ze niet even stil konden zijn tot ze in Krakau de bus uit konden, gingen de dames niet in. Hadden ze dan geen respect voor wat ze die ochtend en middag hadden gezien? Ze vonden het geschiedenis, interessant om te zien, maar het dagelijkse leven was veel belangrijker. Kapot hebben we ons geërgerd! Zo respectloos!

Twee dagen later bezochten we Kazimierz, de voormalige Joods wijk van de stad en bekend van de film Schindler’s List van Steven Spielberg. We bezochten de Remu Synagoge met erachter een grote begraafplaats. Daar beweende een groep orthodoxe Joden hun overledenen met hartverscheurend gezang. De groep bestond uit jongelingen en oudere mannen, allen met pijpenkrullen en een hoed op hun hoofd. Heen en weer wiegend baden en zongen ze. Ik kon uiteraard niet verstaan voor welke overledene ze aan het bidden waren, maar het leek of ze alle slachtoffers van alle concentratiekampen beweenden met hun rouwbeklag dat door merg en been ging. Koude rillingen liepen over mijn  rug.

Bidden voor de doden

Toen ik twee weken geleden in Genealogisch blog 208 de familie Walvis(ch) nader statistisch onder de loep nam, kwam de herinnering aan de bezoeken aan Theresiënstadt en Auschwitz me weer scherp voor de geest. Ruim 28% van de leden van de familie Walvis(ch) is in Auschwitz omgekomen. Die 221 mensen, mannen, vrouwen en kinderen, zijn over het spoor aangekomen waar ik langs liep, zijn geselecteerd, de meesten zijn direct vergast, enkelen moesten nog loodzware slavenarbeid verrichten voordat ze als dank ook door de schoorsteen gingen. Al die mensen hebben daar gelopen. Misschien hadden ze tot het laatste moment hoop op een goede afloop. Hoezeer zijn ze bedrogen!

Terwijl ik dit nu schrijf, komt weer de woede boven over het respectloze gedrag van die twee Amerikaanse vrouwen in de bus van Auschwitz naar Krakau.

Tiel, 12 augustus 2017