Genealogisch blog 284

Afrikanerplein

Toen Mozes Walvis (1896-1965) zich vanaf  18 december 1939, met vrouw en drie kinderen, vestigde op het Afrikanerplein in de Amsterdamse Transvaalbuurt, had hij al op diverse adressen in Amsterdam gewoond, t.w. Noorder Amstelstraat, Waterlooplein en Reinwardtstraat.  Op 9 januari 1953 verhuisde het gezin Walvis op het Afrikanerplein van nummer 40 driehoog naar nummer 4 huis (of nr. 44 huis).

Mozes Walvis was de jongste zoon van de in Rotterdam geboren Machiel Walvis (1854-1913) en Grietje van Bienen (1856-1927). De Joodse Machiel en Grietje kregen in totaal acht kinderen, een van hen kwam levenloos ter wereld. Van de andere zeven stierven er twee voor de oorlog, vier van hen kwamen om in de concentratiekampen en alleen Mozes overleefde de oorlog. In het Gemeentelijk Archief van Amsterdam zijn voor Mozes een aantal beroepen te vinden: metaalbewerker en vertegenwoordiger van de Nederlandse Dok Maatschappij (later NDSM). Daarna ging hij werken in de confectie-industrie, aanvankelijk in loondienst, maar later, na de oorlog, als eigen baas. Zijn confectiebedrijf bevond zich op het Ceramplein nr. 14 in de Amsterdamse Indische Buurt, zo’n 10 minuten met de fiets vanaf het Afrikanerplein, en produceerde vooral broeken, die zeer gewild waren.

Ceramplein, Amsterdam

Aangenomen mag worden, dat Mozes omwille van de liefde naar Amsterdam was gekomen. Hoe dan ook, op 25-jarige leeftijd trouwde hij in 1922 met de katholieke Johanna Christina Kersten, die op 7 februari 1899 in Doesburg was geboren. Haar ouders waren Wilhelmus Christiaan Kersten en Johanna Hendrina van der Santen.Omdat Mozes gemengd gehuwd was, kwamen hij en zijn gezin tijdens de oorlog niet in aanmerking voor deportatie naar een van de concentratiekampen.

Mozes en Johanna Christina kregen drie kinderen. Hun oudste dochter, Johanna Hendrina, van 27 december 1922 zat in de oorlog ondergedoken. Vlak voor de bevrijding moest zij – ze was astmapatiënt - in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis een kaakoperatie ondergaan. Door gebrek aan zuurstof is ze overleden tijdens de operatie.

De jongste zoon van Mozes en Johanna Christina was Machiel, die op 8 maart 1926 geboren werd. Van Machiel weet ik niet meer dan dat hij op 13 juli 1950 in Amsterdam trouwde met mej. J.J.Ph. Bouweriks. Verdere gegevens over hem ontbreken.

Willem was de oudste zoon van Mozes en Johanna Christina. Hij werd op 22 september 1924 geboren. Naar verluidt heeft Willem tijdens de oorlog zich actief verzet tegen de deportatie van Joden uit de Transvaal buurt. Willem was een jongen van de straat. Hij werd op 11 oktober 1941 ervan verdacht een herenfiets gestolen te hebben. De bevolking van de Transvaalbuurt bestond begin jaren ’40 van de vorige eeuw voor maximaal 70% uit Joden, die bijna allemaal (ca. 5000 personen) door de Duitsers afgevoerd zijn naar de vernietigingskampen.

Op 2 oktober 1942 had een bataljon van de Amsterdamse politie de opdracht om, onder leiding van tweede luitenant G.M. van Ravenzwaaij, Joden in de buurt van het Afrikanerplein op te pakken. Het bataljon van Van Ravenzwaaij  bestond uit agenten die door de Nazi’s in Schalkhaar waren opgeleid en had daarom in de volksmond de naam “Schalkhaarpolitie”. Van Ravenzwaaij rapporteerde over de actie de volgende dag:

“2 oktober 1942 te omstreeks 23.30 uur bevond ik mij belast met het bevel over en groep agenten, bezig met het aanhouden van joden op het Afrikaanderplein te Amsterdam. Vanuit de richting van de Hofmeijerstraat hoorde ik luid geschreeuw. Ik begaf mij naar deze straat en zag dat zich op straat oploopjes vormden die de agenten volgden. Uit het publiek werden scheldwoorden tegen de agenten geroepen, o.a. "moordenaars". Met den wachtmeester D. Westrate die mij vergezelde heb ik het publiek verspreid. Terwijl ik hiermee bezig was en mij ongeveer midden in de straat bevond werd er van boven uit de huizen of van de daken naar mij gegooid, vermoedelijk met steenen of grint. Hierop heb ik een schot gelost uit mijn dienstpistool in de richting van waaruit gegooid werd. Hierna is de orde niet meer verstoord. Voor zoover bekend is door het schot niemand getroffen.
Amsterdam 3 oktober
G.M. van Ravenzwaaij”

Het zegt iets over de intelligentie van tweede luitenant Van Ravenzwaaij, dat hij zowel de naam van het Afrikanerplein als van de Hofmeyrstraat foutief spelde. Onbekend is of Willem Walvis bij dit incident betrokken was. 

Afrikanerplein, 1938 (foto: Beeldbank Gemeentelijk Archief)

Er is wel degelijk iemand gewond geraakt bij het hierboven genoemde voorval, aldus een getuige. De man, die in zijn been was geraakt, was vermoedelijk vloeren aan het slopen uit leegstaande huizen en is ontkomen via de Tugelaweg.

Willem Walvis heeft wel in die jaren zijn persoonsbewijs via zijn boezemvriend Cor Soeters, die in de Krugerstraat woonde, afgestaan aan Jozeph de Haan. De Haan verving de pasfoto van Willem door zijn eigen pasfoto en overleefde met dat document de oorlog. De Haan is na de oorlog naar Australië geëmigreerd. 

Persoonsbewijs van Willem Walvis met foto van Jozeph de Haan

Na de oorlog kwam Willem in het bedrijf van zijn vader en nam het zelfs na vrij korte tijd van hem over. De zaken gingen goed. Meer personeel was nodig.

Personeel gevraagd

In 1953 trad Willem in het huwelijk met N. Bramlage en kreeg twee dochters. Willem stierf in juni 1977. Op 17 juni 1954 overleed zijn moeder op 55-jarige leeftijd. Vader Mozes besloot in 1956 – hij is dan 60 jaar oud – te hertrouwen met de dan 53-jarige Wilhelmina van Gremmen, die al eerder gehuwd was geweest met Jacob Lopes Cardozo.

Mozes Walvis overleed op 1 februari 1965 in Amsterdam.

Tiel, 12 mei 2018